BÜYÜME KİMİN İÇİN?

2025 ikinci çeyrek GSYH’da büyüme oranı beklentilerin üstünde arttı. Takvim etkisinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi, 2025 yılı ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 4,6 oranında ve bu yılın ilk çeyreğine göre de yüzde 1,6 oranında arttı. İkinci çeyrek en yüksek büyüme beklentisi yüzde 4,1’idi. (aşağıdaki tablo)

1. Kişi başına düşen GSYH (Nominal) veya fert başına gelir, GSYH’nin nüfusa bölünmesi ile bulunur. Reel gelir artışını gösterir.

2024 yılında nüfus artış hızı binde 3,4 oldu. Bu sene ikinci çeyrekte aynı oranda olduğunu varsayarsak, fert başına büyüme oranı yüzde 4,45 demektir.

Kur farkları ve TL, dolar enflasyon farkı nedeni ile dolar cinsinden fert başına GSYH satın alma gücünü tam olarak yansıtmaz. Bu nedenle ülkelerin refah seviyesini, yaşam standardını tespit etmek için, fert başına nominal dolar değeri fert başına gelir yanında, satın alma gücü paritesine (SAGP) göre fert başına GSYH de bir kriter olarak kullanılır. Bu yolla ülkelerin satın alma gücünü mukayese yapabilmesi imkanı sağlanmış olur.

Söz gelimi ABD’de bir mal ve hizmet tüketimi sepetinin değeri 1 dolar, Türkiye’de 50 cent ise, satın alma gücü paritesine göre ABD’de 10 bin dolar gelir, Türkiye’de 20 bin dolardır.

2. Büyüme dinamikleri;

Sektörler itibariyle, ikinci çeyrekte Tarım ve balıkçılık yüzde eksi 3,5 oranında daraldı. En yüksek büyüme yüzde 10,9 oranıyla inşaat sektöründe gerçekleşti. Sanayi sektöründe büyüme de, ortalama üstünde yüzde 6,1 oldu.

Sanayi sektöründe büyüme, Türkiye’nin krizden çıkmakta olduğunu gösterir.

Harcamalar açısından, GSYH’da büyümeye en büyük katkı sabit sermaye yatırımlarından +2,69 yüzdelik puan ve hane halkı tüketiminden 2,39 yüzdelik puan geldi. İhracatın katkısı 043 ve ithalatın katkısı eksi 1,85 oldu. (Aşağıdaki tablo)

Bu verilere göre, sabit sermaye oluşumunda büyüme de yine krizden çıkacağımızı gösteriyor. Dış ticaret verileri de açıkların devam edeceğini gösteriyor.

3.Büyüme ve sosyal refah

GSYH’de büyümeyi ihtiyatlı yorumlamak gerekir. Büyüme bazen servet erozyonuna da neden olabilir. Örneğin, bir kimya fabrikasının yarattığı katma değer 1.000TL ise ve fakat bu fabrikanın bacasından çıkan gazlar nedeni ile çevrede tarımsal hasılatı düşürmesi, atıklarının nehire verilmesi nedeni ile balık ölümleri gerçekleşmesi ve dolayısıyla insan sağlığında kayıplar da 1.200TL ise, büyüme yaratılan katma değerden daha yüksek servet ve kaynak erozyonuna neden olmuştur.

Yine, bir binanın yıkılmasında makine ve işçi çalışır. Katma değer ortaya çıkar. Büyüme olur, ancak servet olarak bina kaybı vardır.

Fert başına büyüme de, refah artışını göstermez. Zengin daha zengin fakir daha fakir olabilir. Söz gelimi bir köyde 100 kişi yaşıyor. Köyün GSYH’sı 100 bin liradır. Fert başına GSYH 1000 lira olur. Köyde bir kişiye çıktı. Eline 100 bin lira geçti. Köyün toplam geliri 200 bin lira oldu. Ortalama hesaplarsak fert başına gelir 2000 liraya çıktı. Yani fert başına gelir yüzde 100 arttı. Ama fiili olarak Bir kişinin geliri 101 bin lira oldu. Diğer 99 kişinin geliri bin lirada kaldı.

İstikrar ve sosyal refah için Büyümenin Kapsayıcı olması gerekir.

Türkiye de düşük de olsa büyüme var ve fakat aynı zamanda kapsayıcı değildir.

• En yoksul kesimin milli gelirden aldığı pay azaldı, en zengin kesimin milli gelirden aldığı pay arttı.
• Gini katsayısı büyüdü. Yani gelir dağılımı bozuldu.
• Fiili işsizlik oranı arttı.
• Asgari ücret, asgari geçim seviyesinin altında kaldı.

Bu nedenlerle büyümenin toplum refahına ve kalkınmaya yansıması için paylaşımcı, kapsamlı, kaliteli ve sürdürülebilir büyüme olması gerekir.