Merkez Bankası dış ödemeler dengesine göre Ocak 2025 ayında, geçen yılın aynı ayına göre dış ticaret açığı ve cari işlemler açığı arttı, doğrudan yabancı yatırım sermayesi girişi azaldı, portföy yatırımları arttı.
Geçen sene Ocak ayında net hata ve noksan kaleminden kaynağı belirsiz 454 milyon dolara girmişti. Bu sene ocak ayında ise kaynağı belirsiz para 1 milyar 591 milyon dolar çıktı.
Türkiye de kimi uyarmak lazım bilmiyorum, ama bildiğim ödemeler dengesinde üç önemli risk olduğu ve bu risklerin hem istikrara engel olacağı, hem de krizi derinleştireceğidir.
Birisi, büyüme düşük kaldığı halde cari açık devam ediyor. Dış borçlar her yıl bir önceki yıla göre daha fazla artıyor. Bunun nedeni üretimde kullanılan ithal girdi payının yüksek olmasıdır.
Genel olarak üretimde ve ihracat malı üretiminde ham madde ve aramalı ithalatını düşürmek için,
- Yatırım ve güven ortamı oluşturmak;
- Devletin geçici olarak piyasaya girmesi;
- İthalata ikame edilebilir kalitede ve vasıfta, hammadde üretimi ve aramalı üretimine yüksek teşvikler vermek gerekir.
- Demokrasi ve hukukun üstünlüğüne geçmek, istikrar programı hazırlamak, kayyum atamalarını kaldırmak ile yatırımlara güven ortamı oluşturmak gerekir.
Hükümetler bu önlemleri neden almıyor?
İkincisi, net hata ve noksan kaleminden kaynağı belirsiz para çıkışıdır. 2024 yılında net hata ve noksan kaleminde Ocak’ta giriş olmuştur ve fakat sonrasında, toplamda 12 milyar 251 milyon dolar çıktı.
Yatırım yapmak için çıkan para kayıtlıdır. Kayıtsız para çıkışına hükümet neden çözüm getirmiyor?
Kaldı ki yabancı sermaye girişleri de kontrol edilmiyor. Kontrolsüz sermaye hareketleri yurt dışına sermaye transferini artırır. Uygulamada serbest kambiyo rejimi, demokratik, hukuki ve kurumsal alt yapısı olmayan ve güven sorunu olan ülkelerde varlık çıkışları var. Güney Afrika, Latin Amerika ülkeleri ve Türkiye’den bu nedenle açık veya gizli sermaye çıkışı oldu.
Üçüncüsü, Türkiye ye artık doğrudan yabancı yatırım sermayesinin gelmediği, sıcak para dediğimiz portföy yatırımlarının artmasıdır.
Türkiye de 2018’de başlayan ekonomik istikrar sorununun temelinde sıcak para var. Sıcak para ekonomiyi aşırı kırılgan yaptı. Kırılgan bir ekonomide ekonomi yönetiminin yanlışları daha hızlı ve ağır tahribat yaptı. Şimdi Türkiye aynı sıcak para tuzağına düştü.
Kısa vadeli sermaye, küresel konjonktürden çabuk etkilenir.
Kontrolsüz kısa vadeli finansal yabancı yatırım sermayesi hızlı girer ve çıkar. Sıcak paranın hızlı hareketi parasal krizleri tetikler. Parasal krizler ve beklentisi nedeni ile spekülatif sermaye çıkar.
- Cari açığın sürdürülebilir olmaması nedeni ile devalüasyon beklentileri ortaya çıkar. Bu durumda sekülatif sermaye çıkar.
- Makro dengelerin bozulması ve ekonomik istikrar sorununun daha da bozulacağını düşünen finansal yabancı sermaye, riskten korkar ve çıkar.
- Finansal piyasalarının, manipülasyon gibi nedenlerle bozulması da, finansal sermaye çıkışına neden olur.
- Siyasi ve jeopolitik riskler artarsa, yabancı sermaye çıkışı hızlanır.
Bu nedenler olumsuz beklentileri tetikler ve kriz yaratır veya mevcut krizi derinleştirir.
