Geçen hafta Türkiye’yi ve bölgemizi yakından ilgilendiren uluslararası toplantı ve görüşme trafiği yaşanmıştır. Bunlardan biri Türkiye’nin ev sahipliğinde 15-16 Mayıs 2025’de İstanbul’da yapılan, Rusya-Ukrayna savaşının sonlandırılması ve barışa ulaşılması için bir yol haritası çizilmesi amacını taşıyan görüşmelerdir. Bir diğeri yine Türkiye’nin ev sahipliğinde 15 Mayıs 2025’de Antalya’da yapılan NATO Dışişleri Bakanları Gayrıresmî Toplantısı, bir başka toplantı da 16 Mayıs 2025’de Arnavutluk-Tiran’da gerçekleştirilen Avrupa Siyasi Topluluğu 6. Zirvesidir.
Rusya-Ukrayna Savaşı görüşmeleri
Türkiye’nin savaşın başından beri taraflara eşit mesafede durduğu, görüşmeleri için zemin hazırladığı, ev sahipliği yaptığı, barışın tesisi için telkin/teşvik edici, kolaylaştırıcı rol oynadığı, bu nedenle zaman zaman yaptırımlarla da karşılaştığı bilinmektedir.
Görüşmeler, Türkiye-ABD-Ukrayna ve Türkiye-Rusya-Ukrayna arasında yapılmıştır. Görüşmelere Trump, Putin ve Zelenski’nin de gelmesi, toplantılara girmeseler dahi liderler arası görüşmeler yapmaları beklenirken, sadece Zelenski Türkiye’ye gelmiş, o da diğer devlet başkanlarının gelmemesi nedeniyle heyetlerde yer almayıp sadece Türkiye Cumhurbaşkanı’yla görüşmüştür. Trump ve Putin’in birbirlerini kolladığı, biri gelmediği için diğerinin de gelmediği gözden kaçmamıştır. Bunda Putin’in, Türkiye’ye gelme konusunda uzun bir süredir kendisini ağara satmasının ve Trump’la birlikte Türkiye’de görüntü vermek istememesinin etkisinin olduğu da söylenebilir.
İstanbul’daki heyetler arasında yapılan toplantılardan, ateşkesin sağlanması, savaşın sona erdirilmesi ve barışın tesisine yönelik ne somut bir karar ne de buna yönelik bir yol haritası çizilmesine ilişkin bir sonuç alınamamıştır. Sadece karşılıklı olarak 1000 esirin takas edilmesinde mutabakat sağlanmıştır.
Ukrayna Rusya’yı çözüme yanaşmayan taraf olarak tanımlamakta, Rusya da bu görüşmeyi, 2022 yılında gerçekleştirilen müzakerelerin devamı niteliğinde görmektedir.
Rusya; Kırım’a ilave olarak, işgal ettiği Donetsk, Luhansk, Herson, Zaporijya ve Kherson bölgelerinin, henüz işgali tamamlanmamış yerleri de dahil olmak üzere Rusya’ya verilmesini ve bunun tanınmasını, halen Ukrayna’nın işgalinde olan alanların da terk edilmesini talep etmekte, kalıcı ateş kesin, ancak bu konunun kabullenilip müzakere edilmemesi kaydıyla mümkün olabileceğini söylemektedir.
Ukrayna ise, Rus işgali altındaki hiçbir Ukrayna toprağını Rus toprağı olarak tanımayacaklarını, bu konuyu kesinlikle müzakere etmeyeceklerini ve bunun değişmez pozisyonları olduğunu ısrarla ifade etmektedir.
Toplantıda, hatta Antalya’daki NATO Dışişleri Bakanları ve Tiran’daki Avrupa Siyasi Topluluğu toplantısında, konuşmacıların ifadelerinden, bu konunun bir süre daha açıklığa kavuşmayacağı anlaşılmıştır.
Trump, Ortadoğu görüşmeleri esnasında uçakta verdiği demeçte, Putin’le bir araya gelmeden hiçbir şey olmayacağını, bu konuyu çözmek zorunda olduklarını söylemiş, nitekim 19 Mayıs 2025 günü Putin’le telefonla görüşmüştür.
Bu görüşmelerden sonra Trump, görüşmenin iyi geçtiğini, ateşkes için hemen müzakerelere başlanacağını, koşulların taraflar arasında müzakere edileceğini, (yine tüccar zihniyetiyle) Rusya’yla savaş bittikten sonra geniş çaplı ticaret yapmak istediğini açıklamıştır. Bunu Çin’le olan ticari sıkıntıyı giderip dengeyi sağlayarak ticari çıkar elde etmek ve Rusya-Çin ittifakını zayıflatmak için yaptığı düşünülmektedir.
Putin de Ukrayna’yla barış görüşmeleri için bir memorandum üzerinde çalışmaya hazır olduğunu, anlaşmaya varıldığı taktirde ateşkesin mümkün olduğunu, İstanbul’daki temaslarda tarafların doğru yönde ilerlediğini belirtmiş, Zelenski de olası memorandumun ateşkesi de içermesi gerektiğini, bunun da savaşın sonunu getirecek bir haritaya, yani bir anlaşmaya yol açabileceğini söylemiştir.
Trump Putin’le görüştükten sonra Zelenski, Avrupa Komisyonu Başkanı, Fransa Cumhurbaşkanı, İtalya ve Almanya Başbakanları ve Finlandiya Cumhurbaşkanı’nı bilgilendirdiğini, görüşme ev sahipliğine Vatikan’ın da talip olduğunu açıklamıştır. Bu bilgilendirmeler içinde Türkiye’nin olmayışı dikkat çekmiştir.
Görüşmelere ev sahipliği için Vatikan, İsviçre ve Türkiye’nin adı geçmekte, ancak tarafların tercihlerinin İstanbul’dan yana olacağı ve müzakerelerde toprak konusunun sıkıntı yaratacağı değerlendirilmektedir. Özellikle Ukrayna’nın bu konuyu onurlu bir şekilde sonuçlandırılmak isteyeceği, Rusya’nın da prestijini muhafazaya çalışacağı anlaşılmaktadır. Bu arada Trump’ın da nadir mineraller ve ticari konularda çıkar sağlamaya çalıştığı gözden kaçmamaktadır.
NATO Dışişleri Bakanları Gayrıresmî toplantısı
Toplantı, Antalya’da Türkiye ev sahipliğinde, önümüzdeki ay Lahey’de yapılacak NATO Zirvesi’nin hazırlıklarının ele alınması amacıyla tertiplenmiş, NATO ülkeleri Dışişleri Bakanlarının katılımıyla gerçekleştirilmiştir.
Toplantıda transatlantik külfet paylaşımı, savunma harcamalarının arttırılması, Avrupalı müttefiklerin kıtanın güvenliğinde daha fazla rol üslenmesi konuları görüşülürken, katılımcıların bir taraftan da İstanbul’daki görüşmeleri merakla takip etmesi ve Rusya-Ukrayna savaşında ateşkes ve anlaşma sağlanması üzerinde durmaları dikkat çekmiştir. Türkiye’nin bu konudaki girişimlerinin memnuniyet yarattığı, hatta müteakip müzakerelere ev sahipliği yapmasının da gündeme geldiği görülmüştür.
Türkiye, toplantıda Avrupa Güvenlik Mimarisine vurgu yapmış, askeri gücünün ve savunma harcamalarının NATO ortalamasının üzerinde olduğunu belirterek bu mimariye verebileceği katkının önemine değinmiştir.
Türkiye’nin bu mimari içinde yer almasının, Avrupa’nın, hatta ABD’nin de çıkarına olduğunu dikkate alarak, bugüne kadar ABD ve Avrupa’nın sorun çıkardığı konularda bir çıkar alış-verişine girmesi önem arz etmektedir. Bu kapsamda Yunanistan’ın tekrar NATO’ya kabulü, AB’yle Gümrük Birliği Anlaşması, Göçmen Geri Kabul Anlaşması, terörle mücadeledeki tutumları, ülkemize uyguladıkları yaptırımlar ve buna benzer aleyhimizde oluşmuş uygulamalar göz önünde tutulmalıdır.
Avrupa Siyasi Topluluğu (AST) Zirve toplantısı
AST, Avrupa devletleri arasında siyasi ve ekonomik koordinasyonu kolaylaştırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Temel hedefi güvenlik, ekonomik istikrar ve demokratik yönetim alanlarında iş birliğini güçlendirmektir. Platform, Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle artan jeopolitik istikrarsızlığa yanıt olarak ortaya çıkmıştır.
Toplantı Tiran’da yapılmıştır. Toplantıya AB üyeleri, AB aday ülkeleri, potansiyel AB üyeleri ve bu konuyla ilintili Türkiye Cumhurbaşkanı da dahil, toplam 50’ye yakın ülkenin devlet, hükümet başkanları veya üst düzey yöneticileri katılmıştır.
Ülkeler konuşmalarında, platformun amacına yönelik konuları, kendi durumlarını ve çıkarlarını ön planda tutacak şekilde dile getirmişlerdir. Toplantı sonuçları açısından değil, magazinsel hususların öne çıkmasıyla gündem oluşturmuştur.
***
Toplantılarda ülkelerin, kollektif çıkarlar adı altında daima kendi çıkarlarını ön planda tuttuğu görülmektedir. Bu nedenle Türkiye’nin de toplantılara kendi ülke çıkarlarını gözetecek şekilde çok yönlü hazırlık yapıp, toplantı sürecinde de bunları göz önünde tutması önem arz etmektedir.
